در پنجمین اپیزود از سلسله‌مباحث «خرد ثروت» به تمایز میان پس‌انداز و سرمایه‌گذاری می‌پردازیم اما قبل از این مقایسه، درنگِ پدیدارشناسانه‌ای خواهیم داشت در اینکه چرا پس‌انداز می‌کنیم و اساساً پس‌انداختن زندگی امکان‌پذیر است یا خیر؟
در این مجموعه جستارها قصد بر این است که با توجه مضاعف به مسئله «ثروت» دریابیم که نمی‌توان حکیمانه زیست مگر آنکه فهمِ دقیقی از مسئله ثروت و نحوه مواجهه با آن داشت…

متن کامل جرعه شصت و چهار مِی

بعضی سؤال‌ها انقدر ساده‌ست که از فرط سادگی ما بهشون فکر نمی‌کنیم یا شاید از بس در دسترس ما بودن، نیاز پیدا نکردیم که در این‌ها هم تأمل بکنیم. یکی از اون سؤال‌ها رو من می‌خوام الان بپرسم ازتون، اما قبلش یه پرانتز باز بکنم. اینکه من و شما اهل پس‌انداز باشیم یا نباشیم بحثش جداست، ولی بالاخره این واژه به گوش ما آشناست. خیلیامون از درآمدمون چیزی رو پس‌انداز می‌کنیم. خیلیا شنیدیم که دیگران اهل پس‌اندازن یا اهل پس‌انداز نیستن. این واژه پس‌انداز رو تو ذهن داشته باشید. حالا پرانتز بسته، به سؤالی که میگم فکر بکنید.

وقتی چیزی رو پس‌انداز می‌کنید، کجا می‌اندازید؟ سؤال شاید یه کوچولو فکاهی و عجیب به نظر بیاد. دوباره می‌پرسم ببینید وقتی از پس‌انداختن صحبت می‌کنیم یعنی چیزی از جایی به جای دیگه داره موکول میشه. این مسیر رو بهش فکر کردید؟ چه چیزی به کجا داره موکول میشه و آیا آن چیزی که داره به پس انداخته میشه، ذاتاً قابلیت پس‌اندازی داره؟ شما می‌تونید این دقایق رو بشنوید. فهمش رو به پس بیاندازید. می‌تونید تماشا رو به پس بیاندازید. می‌تونید تنفس رو به پس بیاندازید. وقتی که غذا می‌خورید مزه‌ش رو می‌تونید به پس بیندازید؟ این پس انداختن شامل چه چیزایی میشه؟ چیا رو میشه پس‌انداخت؟ چیا رو نمیشه پس‌انداخت؟ ببینید سؤال اونقدرایی هم که به نظر میاد ساده و پیش‌پاافتاده نیست. اگر شما هم به دنبال بهانه هستید برای اینکه دقایقی رو به این سؤال تأمل بکنید، دقایق پیش‌رو مجال مناسبیه.

«مِی» می‌شنوید؛ جستارهایی با طعم حکمت زندگی که جرعه‌جرعه مهمان من، حسام ایپکچی هستید. هم‌پیاله‌های من، سلام بر شما. جمعه دیگری رسید و جرعه دیگری از پادکست مِی رو با هم هم‌سفره‌ایم. الان چند هفته متوالیه داریم در مورد «خرد ثروت» صحبت می‌کنیم. موضوع بحثمون رو ایده برداشتیم از کتاب «در باب حکمت زندگی» آرتور شوپنهاور و در فصل سومیم. در جرعه قبلی مشخصاً -حالا من دیگه همه جرعه‌های قبلی این موضوع رو نمی‌تونم مرور کنم- ولی مشخصاً در جرعه قبلی نسبت بین پول و زمان رو مطرح کردیم. حالا اون بحث زمان و پول می‌تونه زیرساخت و مقدمه‌ای باشه که ما بتونیم راجع به ترکیب پس‌انداز هم فکر بکنیم.

وقتی که داریم از «پس» صحبت می‌کنیم یعنی کلام در گستره زمان و مکانه. اگر ما راجع به زمان و مکان دید و فهم عمیق نداشته باشیم، پیش و پس هم در صحبت ما عمق پیدا نمی‌کنه. یه سری هم به مباحث عمیق‌تر از اون چیزی که الان ما می‌خوایم صحبت کنیم می‌زنیم، که به شما نشون بدم این قید پس و پیش رو باید با دقت نظر مضاعفی دید. مثلاً کانت در اندیشه خودش ادراک‌های انسان رو پیشینی و پسینی تقسیم می‌کنه. خیلی ساده و اونقدری که من بضاعت فهمشو داشتم، نزدیک به اینه که انگار انسان چیزهایی رو با خودش توشه آورده به نحو پیشینی؛ چیزهای دیگه‌ای رو از طریق این توشه‌ها ادراک می‌کنه از محیط پیرامون، که اینا میشه پسینی. حالا پرداختن به این نحوه ادراک موضوع صحبت من نیست، من می‌خوام توجه به قید پس و پیش رو برا شما مصداق بگم.

سال‌ها می‌گذره از این تفکیک و یه تذکر و توجهی رو هایدگر اضافه می‌کنه به ماجرا. باز هم این بیانش به قدر فهم منه، شما اگه بخواین دقیق‌تر بدونید باید مستقیم به آثار مؤلف رجوع بکنید. هایدگر میگه که: استاد جان آقای کانت، شما که داری معرفت و ادراک رو -حالا اینا هم مترادف نیستن- پسینی و پیشینی تقسیم می‌کنی، این یه چیزی توش داره به شکل فرض که شما از رو اون جهیدی و بعد وارد بقیه صحبت شدی؛ اونم مقوله زمانه. پس باید پیش از این‌ها تکلیفمون با زمان روشن شده باشه که بتونیم بگیم این ادراک پیشینی، آن دیگری پسینی‌ست. توجه داشتید که چه نکته دقیقی رو داره تذکر میده؟ من این دقت رو می‌خوام ازش به عاریت بگیرم، یاد بگیرم، بگم رفقای من، وقتی که ما داریم راجع به پس‌انداز صحبت می‌کنیم، مقوله زمان وسط بحثه. چون ما که وقتی داریم از پس‌انداز میگیم، منظورمون نیستش که ببر بذار تو اون گاوصندوق یا از اون گاوصندوق ببر بذار تو اون کشو؛ لوکیشنش مدنظر نیست (که البته مکان هم فرع بر زمانه) بلکه داریم راجع به زمان حرف می‌زنیم. به همین خاطر ما در جرعه قبل احتیاج داشتیم که نسبت پول و زمان رو توجه کنیم.

خب همه این مقدمات رو عرض کردم که بگم الان اگر داریم راجع به پس‌انداز صحبت می‌کنیم، مسئلهمون از حیث چی نگه دارم، چی رشد می‌کنه، چی کمتر رشد می‌کنه نیست؛ بلکه می‌خوایم از بعد انسان‌شناسانه و به شیوه پدیدارشناسانه با این مسئله روبه‌رو بشیم که مقوله پس‌انداز پدیداری، چه دلواپسی برای انسان رو می‌خواد رفع بکنه؟ چی بر من آشکار شده که حالا به نظرم میاد راه‌حلش در پس‌انداز کردنه؟ بخوام دقیق‌تر بگم اینه که پس‌انداز علاج کدام زخمه به جان نشسته است؟ حالا سؤال، سؤال مهمی میشه. از دل این می‌تونیم دربیاریم که آیا پس‌انداز ضرورت دارد یا ندارد؟ چه کارکردی باید داشته باشه؟ به چه نحوی باید باشه؟

با اون مقدماتی که توی دقایق اول گفتم هم می‌دونیم که ما جنسی از زمان رو داریم بحث می‌کنیم. زمان چه خصیصه‌ای داره که ما رو دعوت می‌کنه به پس‌انداز کردن؟ یا اینطور بگم زمان بر ما چگونه پدیدار میشه که ما خودمون رو ناگزیر از پس‌انداز می‌دونیم؟ چون پس‌انداز خلاف برداشت اولیه‌ست. برداشت اولیه اینه که تو یه توشه‌ای که داری، الان ازش استفاده بکن. شما خلاف این رو دارید عمل می‌کنید. فقط هم منحصر به انسان نیست؛ ما این موضوع رو به نحو ارگانیک در برخی از حیوانات دیگه هم می‌بینیم یا شاید در طبیعت هم به نحوی در جریانه؛ از کوهان شتر که ذخیره‌ساز آب و املاحه، تا مورچه‌هایی که در خزانه‌های زیرزمینی‌شون شبکه‌ای از انبارگردانی رو دارن برای اینکه بتونن دانه ذخیره بکنن. و بقیه موجودات. شما می‌تونید این رو برداشت بکنید: گویی در ادراک موجود زنده این هست که تمام آنچه که امروز عرضه می‌شود محض مصرفِ امروز نیست. امروز ما در دسترسمون چیزهایی رو داریم که نیازش فرداست. خب حالا دیدید یه ذره ماجرا تغییر می‌کنه. همه آنچه که امروز پیش دست من قرار گرفته، نیازش با خودش نیومده.

اما یه روایت معکوس هم می‌تونیم داشته باشیم. اینکه بگیم در آینده من نیازهایی دارم که متناسب با این نیازها امکان پاسخ‌گوییش رو ندارم. با این توضیح انگار یه کوچولویی جواب سؤال ما مشخصه که ما چه چیزی را پس می‌اندازیم؟ ما امکان‌هایمان را پس می‌اندازیم. یعنی یه امکان‌هایی رو الان داریم، استفاده نمی‌کنیم، می‌ذاریم برا بعداً. اما چرا؟ چرای این در نحو پدیداری زمان برای ما مشخص میشه. خلاصه و چکیده‌ش اینطوره که زمان برای ما بیانگر ناپایداریه. هر وقتی که ما به سراغ زمانمندی میریم، گویی که در درونش یه عدم قطعیت رو پذیرفتیم. ما تو محاوره جاری‌مون هم چیزها رو به دو دسته تقسیم می‌کنیم: میگیم یا دائمین، دوام دارن؛ یا اگر دوام ندارن زمانمندن، زمانیان. به عنوان مثال اگر شما نسبتتون با یک کالا و دارایی دائمی باشه، میگید مالکشم؛ اما اگر انتفاع از اون دارایی رو مقید به زمان قرار باشه استفاده بکنید، مستأجرش میشید. گویی که زمان نامساوی با دائمی، یا به عبارت دیگه زمان مساویه با غیردائمی. تا زمان میاد وسط یعنی اینکه گذراست. اون چیزی که ما رو به پس‌انداز وادار می‌کنه وحشت گذرا بودن امکانه. در مقابل، اون چیزی که ما رو از پس‌انداز منصرف می‌کنه اطمینان از پایداری امکانه.

فرض بفرمایید برای یه نفری که کارمند هست و درآمد ثابت ماهانه داره، امکان متفاوت پدیدار شه به نسبت مغازه‌داری که حقوق‌بگیر نیست، دخلش نوسان داره، شب عید داره، اول سال تحصیلی داره ولی دوره خاموشی بازار هم داره. اینا از حیث پایداری امکان در وضعیت مشابه نیستن. بنابراین نمیشه یک نسخه و رویکرد ثابتی رو برای پس‌اندازی امکان‌ها در نظر بگیرن. اما مسئله پس‌اندازی فقط مقوله مالی نیست. یه چیز دیگری داره به پس انداخته میشه که برای تحقق آن چیز، پول هم داره ذخیره میشه. به این سؤال توجه بکنید: آیا می‌تونیم بگیم که کسی که پس‌انداز می‌کنه تجربه رو پس‌انداخته؟ آیا می‌تونیم بگیم نحوی از زیستن پس‌انداز می‌طلبه که بخشی از امکان زیستن رو امروز تجربه نمی‌کنه، به امید تجربه‌ش در آینده؟ بنابراین خود پول نیست که داره پس‌انداز میشه، بلکه زندگی داره به پس انداخته میشه و این خودش نحوی از مواجهه با زندگیه.

تکرارهایی که من دارم تو اپیزود، برای اینه که شما فرصت داشته باشید تصور بکنید و درنگ بکنید در اینکه چرا عرض می‌کنم پس‌انداز کردن صرفاً مقوله مالی نیست؛ یک نحوی از هستن در جهانه. کسی که داره پس‌انداز می‌کنه، امکان اکنونی رو به فعلیت نمی‌رسونه، به امید زیستن اون در آینده. چیزی که می‌خواد ازش فرار بکنه ناپایداری آینده‌ست، اما به واقع گویی داره داراییش رو به همون جایی می‌سپره که از عدم قطعیتش دلواپسه؛ اونم به زمانه! ما داریم یه امکانی رو می‌سپریم به آینده، میگیم در آینده محققش می‌کنم. چرا؟ به خاطر اینکه نمی‌دونم در آینده اگر نیازی پیش روی من قرار بگیره آیا امکانشم هست یا نیست. یه تردیدی در آینده وجود داره که من از الان می‌خوام علاجش بکنم. سؤالی که پیش میاد اینه که از کجا می‌دونی اون آینده مجال بهره‌مندی از این امکان رو به تو خواهد داد؟

یه پارادوکس و تعارضی اینجا هست. تو داری از ناپایداری هستی به جایی پناهنده میشی که خود اون پناهگاه هم ناپایداره. ما ۲ تا فرض می‌تونیم داشته باشیم: یکی اینکه کاری می‌تونیم بکنیم که ناپایداری هستی رو پایدار بکنیم؛ یه وقت دیگه تصمیم می‌گیریم که چجوری ناپایدار زیستن در بستر ناپایدار رو تجربه بکنیم. موج‌سوار کسی نیست که دریا رو آسفالت می‌کنه، موجو فریز می‌کنه، با نردبون ازش میره بالا، رو قله که رسید بیمه مسئولیت می‌کنه که مبادا موج بیاد پایین! موج‌سوار از ابتدا فرض ثبات موج رو گذاشته کنار. داره نحوه شناور زیستن در بستر ناپایدار رو تجربه می‌کنه. حظّش در این نیست که ثابت وایسه، حظّش در اینه که با موج بره بالا، با موج بیاد پایین؛ دوباره با موج بره بالا، دوباره بیاد پایین.

بیش از این نمی‌خوام تکرار کنم و مثال بزنم. غرضم تا به اینجا چنینه که ما وقتی داریم پس‌انداز می‌کنیم در واقع نحوی از مواجهه‌مون با زندگی و هستی در میانه، که فقط هم در پول خودش رو نشون نمیده. ما اگر رد پاشو بگیریم می‌بینیم آدم‌هایی که اهل پس‌انداز هستن احتمالاً در چیزهای دیگری هم مشغول موکول کردن تجربه زیست به آینده‌ن. شاید بشه اینطور جمع‌بندی کرد که گویی پس‌انداز کردن، سودای انسانه برای منجمد کردن زمان و برای زدودن وحشت ناپایداری از آینده، برای تسلا بخشیدن به اضطراب فقدان امکان و یا به هدر دادن امکان.

حالا این بخش رو می‌خوام با یک سؤال جمع‌بندی بکنم و بعد برم به مؤخره این جرعه. از نظر شما آیا پس‌انداز و سرمایه‌گذاری مترادف با یکدیگرند؟ کسی که پس‌انداز می‌کنه همونیه که داره سرمایه‌گذاری می‌کنه؟ اگر پس‌انداز دقیقاً مساویه با سرمایه‌گذاریه که هیچ، در واقع میشه اشتراک معنوی در دو لفظ متفاوت. اما اگر سرمایه‌گذاری و پس‌انداز با هم تفاوت دارن، این تفاوت در کجاست؟ کمی در مورد این سؤال توجه داشته باشید، منم نفسی تازه بکنم و بعد به پایان‌بندی این جرعه می‌پردازم.

رسیدیم به این سؤال که آیا پس‌انداز و سرمایه‌گذاری یه مفهومن، مشترکن با همدیگه یا دو مقوله متفاوتن؟ اگر متفاوتن این تفاوت در چیست؟ حتماً به این سؤال مفصل‌تر هم من فکر می‌کنم هم شما. اما مختصر برای اینکه یک راهنمایی بشه، یک چراغی به مسئله انداخته بشه، دو تا نکته رو می‌خوام عرض بکنم که کمکمون بکنه در دسته‌بندی ذهن. نکته اینه که سرمایه‌گذاری و پس‌انداز هم اشتراک دارن، هم افتراق دارن؛ یعنی هم مشابهت دارن هم متفاوتن. اونچه که مشابه مسئله‌ست. مسئله چی شد؟ ابهام در آینده، ناپایداری زمان یا به زبون دیگه نوسان امکان‌های ما در زمان. اینم میشه ناپایداری. خب یه درد قراره علاج بشه، با یه حریف قراره دربیفتیم. اما این اشتراک در مسئله به معنای مشابه بودن روش حل مسئله نیست.

فاصله پس‌انداز و سرمایه‌گذاری به اندازه فاصله آویختن و گریختنه. شما وقتی یه حریفی روبه‌روتون هست دو تا کار می‌تونید بکنید: یا باید به مصافش برید که برای این به مصاف، نیاز به افزایش توانایی دارید؛ یا اینکه فرار می‌کنید. خود فرار هم نحوی از تواناییه. اما همیشه قصه فرار، نگرانی در پسِ سر رو داره: «میگه رفتم از کوی تو لیکن عقب سر نگران / تو بمان و دگران وای به حال دگران» این به هر حال نگران پشت سر هست. ضمن اینکه اگر از استعاره بگذریم، ما نمی‌تونیم از زمان فرار بکنیم. شما از زمان به چی می‌خوای فرار بکنی؟ عرض کردم تو قسمت اول جرعه، همان جایی هم که داری کار رو بهش می‌سپری خودش ناپایداره.

در پس‌انداز فرد به این سمت میره که من امکان‌هام رو حبس می‌کنم. یعنی حالا که با تشویش زمان، ناپایداری هستی روبه‌روم، امکان رو حبس می‌کنم. در سرمایه‌گذاری حبس امکان مسئله نیست بلکه بستِ امکان مسئله است. یعنی من اگر همه امکان‌های اکنونیم رو نگه دارم برام به عنوان یک سرمایه‌گذار کفایت نمی‌کنه، اما به عنوان یک فردی که پس‌انداز می‌کنه کافیه. اگر سرمایه‌گذار باشم باید امکانام منبسط بشه. چرا منبسط بشه؟ برای اینکه تا آهسته بتونم زمان رو از آن خودم بکنم. زمان رو به خدمت خودم دربیارم. این یک نحوی از مواجهه با زندگیه. اینکه فرد به دنبال این میره که درآمدش پسیو (Passive) بشه. چرا؟ برای اینکه فرصت اکتیویتی و عملگرا بودن در زندگی رو صرف چیز دیگری بکند. پس سرمایه‌گذار به نسبت پس‌اندازکننده مثل کسیه که داره یه اسب چموشی رو اهلی می‌کنه. میگه من نه تنها می‌خوام از معرض جفتک‌اندازی این اسب دور باشم، بلکه می‌خوام سوارشم بشم که راهی که قبلاً مجبور بودم ۳ روز طی بکنم رو حالا تو نیم روز برم. به همین جهت می‌تونیم بگیم که سرمایه‌گذاری یه مهارت برای مواجهه کیفی با زمان، یا به زبون دیگه می‌تونم بگم برای ارتقاء کیفیت زمان. بنابراین موضوع از جنس تعلیق امکان‌ها و به تعویق انداختن تجربه اکنونی نیست، بلکه وضعیت بهتری در آینده قراره تدارک دیده بشه.

تفاوت این‌ها احتیاج به دقت نظر داره. من باز هم دعوت می‌کنم که اگر کمک می‌کنه دوباره این جرعه رو بشنوید و برای خودتون انگار تو دو تا ستون مجزا بنویسید که صورت مسئله واحدی به نام مواجهه با زمان ناپایدار و امکان‌های ناپایدار رو می‌خوایم حل بکنیم.

در جرعه‌های قبلی هم این رو بحث کردیم که پول از این جهت امکان لطیفیه [که] ساده به دیگر چیزها تبدیل میشه، برا ما ارزنده‌ست. پس تا اینجا ۲ تا مقدمه رو داریم. یک: می‌خوایم ناپایداری امکان‌ها رو علاج بکنیم. دو: اینکه پول ابزار مناسبیه به خاطر اینکه ساده به امکان‌های متعدد بدل میشه. حاصل جمع این دو مقدمه اینه که با پول باید کاری بکنیم که ناپایداری امکان در آینده برامون کم‌رنج‌تر باشه؛ مواجهه بهتری داشته باشیم.

خب حالا شیوه برای حل این مسئله چیه؟ اومدیم گفتیم که دو شیوه یا دو نحوه حل مسئله داریم. یکیش پس‌اندازه که مفصل راجع بهش صحبت کردیم. یکی دیگه که به ظاهر شبیهه اما تفاوت‌های جدی داره، سرمایه‌گذاریه. لزوماً هم پاسخ صحیح این نیست که به شکل باینری بگیم یا این یا اون، صفر و یک؛ بلکه می‌تونه یک تلفیق، یک پورتفو، یک عصاره مرکبی از هم این و هم آن باشه.

مهم‌تر اینکه ما گرچه که به اعتبار عنوان این اپیزود که داریم راجع به «خرد ثروت» حرف می‌زنیم و بحثمون در مورد پول و سرمایه و پس‌انداز و این‌هاست، این بخش از حکمت زندگی رو داریم محدود حرف می‌زنیم؛ اما شما که دارید بهش اندیشه می‌کنید ظرف رو بزرگ‌تر ببینید. آیا سرمایه‌گذاری برای آینده صرفاً باید در پول متجلی بشه؟ ما سرمایه‌گذاری ذهنی هم می‌تونیم داشته باشیم. سرمایه‌گذاری عاطفی هم می‌تونیم داشته باشیم. سرمایه‌گذاری بدنی هم می‌تونیم داشته باشیم. اینا همش قابل بررسیه و رویکرد ما رو تغییر میده.

حاصل این توجه‌ها میشه حکمت ثروت یا خرد ثروت. چیزی که من سعی داشتم در این چند اپیزود خودم و شما رو بهش متوجه کنم اینه که فرد نمی‌تونه مدعی زندگی خردمندانه و حکیمانه باشه، اما از خرد ثروت غفلت کنه. به‌خلاف سنتی که ما اطراف خودمون زیاد می‌شنویم که فرد عالم بودن و وارستگی رو داره مترادف با بی‌سوادی مالی یا بی‌تفاوتی نسبت به خرد ثروت می‌بینه. من از فرصتی که آرتور شوپنهاور برامون ایجاد کرد استفاده کردم که بگم اتفاقاً ما این روزها داریم در برهه‌ای از زمان و قطعه‌ای از جغرافیا زندگی می‌کنیم که تا مغز استخوانمون داریم درد رو تجربه می‌کنیم؛ درد حاصل از بی‌خردی ثروته.

شما اگر حوزه‌های خرد رو تدارک ببینید، [اما] در مورد ثروت و پول خرد نداشته باشید، به معنی بی‌خردی در حفظ امکان‌هاست. کسی که خرد حفظ امکان رو نداشته باشه، از ممکن‌ترین وضعیت زندگی غلت می‌زنه تا مفلس‌ترین موقعیت زیستن. اگر در صحت این گزاره تردید دارید، چشمی باز بکنید و دور و برتون رو نگاه بکنید؛ هم در عرصه فردی، هم در عرصه اجتماعی و عمومی.

حالا شوپنهاور در متن کتاب «در باب حکمت زندگی»، با اینکه سرفصل مهمی رو طرح می‌کنه اما نحوه مواجهه‌ش با این مبحث خیلی دقت نداره، یا لااقل اینطور بگم: گذراست. شما تفکیک بین سرمایه‌گذاری و پس‌انداز رو می‌بینید، اما نه به اون اندازه مفصل که نیاز هست راجع بهش بحث بشه. شوپنهاور اومده این‌ها رو تفکیک کرده به اعتبار نحوه مواجهه آدم‌ها با ثروت. به زبون دیگه، بر اساس اینکه افراد از چه مجرایی و به چه نحوی ثروت رو دارن تجربه می‌کنن، براشون تجویز‌های متعددی داره.

این تفکیک‌ها در صفحه ۶۶ و ۶۷ کتاب «در باب حکمت زندگی» اومده که دعوت می‌کنم پیش‌مطالعه داشته باشید و در جرعه بعد من مفصلاً این اصناف رو خدمت شما عرض خواهم کرد. تندرست و متفکر باشید، تا هفته بعد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در جرعه قبل، از نقش‌آفرینی پول به‌عنوان «زبان» صحبت کردیم و در این جرعه می‌رسیم به این پرسش که اگر پول، زبان باشد؛ معانی را چگونه منتقل خواهد کرد؟ یا زبانِ پول، توانایی بیان چه معنایی را دارد و آیا برای زیست انسانی کافی است؟
مسئله این نیست که با یک بله یا خیر بگوییم این زبان کافی است یا کافی نیست. در روزگاری که این زبان در انتقال معنا، نقش غیرقابل کتمانی دارد؛ باید عمیق‌تر بیندیشیم که زبان پول چه تحولی در زنجیره معانی ایجاد خواهد کرد. این جمعه نیز با جرعه دیگری از سلسله مباحث خرد ثروت، هم‌پیاله خواهیم بود.

متن کامل جرعه شصت و دو

یک جمله از آرتور شوپنهاور چند هفته‌ای است که ما را به خودش مشغول کرده و به بهانهٔ آن، سرفصلی تحت عنوان «خرد ثروت» را با هم مشغول بحث و فکر هستیم. چه بود آن جمله؟ شوپنهاور جایی در کتاب «حکمت زندگی» می‌گوید:

«تنها پول است که مطلقاً خوب است»

و این جمله از هر متفکری تأمل‌برانگیز بود، اما به‌ویژه از کسی مثل آرتور شوپنهاور تأمل‌برانگیزتر. مشخصاً در جرعهٔ قبل به این پرداختیم که گویی در زمان حاضر، پول به عنوان زبان دارد ایفای نقش می‌کند. آدم‌ها با زبان پول با هم صحبت می‌کنند. آن چیزی که در جرعهٔ اخیر می‌خواهم بهش بپردازم این است که اگر پول زبان باشد، معنایی که توسط این زبان مبادله می‌شود چه خواهد بود؟

مِی می‌شنوید مجموعه جستارک‌هایی با طعم حکمت زندگی که جرعه جرعه مهمان من، حسام ایپکچی، هستید.

هم‌پیاله‌های من سلام بر شما و خوشحالم که مجالی شد برای هم‌اندیشی و فکرورزی، آن هم درباره موضوعی که بسیاری از ما را در زمان حاضر مشغول خودش کرده؛ نه ما، که گویی زمانه، زمانهٔ پول است. آدم‌ها با زبان پول با هم صحبت می‌کنند، در زمین پول بازی می‌کنند و بیشتر از کتاب‌ها، چرتکه‌ها در تصمیم‌گیری مؤثرند. خب طبعاً چنین موضوعی از نظر ما هم نباید دور بماند.
اگر از جرعهٔ قبل این جمله را امتداد بدهم تا الان، بگویم که چنان‌که با هم صحبت کردیم، ما امروز پول را نه فقط به عنوان ابزار مبادله، بلکه به عنوان زبان بین انسان‌ها داریم باهاش روبه‌رو می‌شویم. وقتی که به عنوان ابزار مبادله بود، فقط نسبت ما با کالا را مشخص می‌کرد. این چیزی است که سرآغاز شکل‌گیری پول با این دغدغه صورت پذیرفته، اما در همین مرز باقی نمانده است. دیگر فقط در رابطهٔ بین انسان و اشیاء متوقف نیست. وقتی که این را به عنوان زبان پذیرفتیم، یعنی وارد شد در نسبت و رابطهٔ بین انسان و انسان. اینجا دیگر ماهیت زبان پیدا می‌کند. بعدتر ما باید به این بیندیشیم که آیا این ابزار، واسط بین انسان و هستی هم شده یا نه؟ یعنی نه تنها در رابطهٔ انسان-اشیاء باقی نمانده، نه تنها در رابطهٔ انسان-انسان باقی نمانده، بلکه فراتر از همهٔ این‌ها به رابطهٔ انسان با هستی هم مداخله کرده یا نکرده؟ الان نمی‌توانیم در این موضوع وارد بشویم. برای رسیدن به این صحبت، یک پل نیاز داریم که حد فاصل بین مقولهٔ زبان و هستی‌شناسی است و آن چیست؟ رابطهٔ پول با مسئلهٔ معنا. سعی می‌کنم با یک سؤال، موضوع جرعه برای همه‌مان روشن‌تر کنم.
آقا جان، خانم جان، وقتی که از زبان استفاده می‌کنی، فعلاً با پول کاری نداری. وقتی از زبان استفاده می‌کنی، چه غایتی مدنظر توست؟ چرا حرف می‌زنی؟ من الان چرا پشت میکروفون نشسته‌ام؟ شما چرا می‌شنوید؟ چرایی یا علت غایی زبان، آیا چیزی به جز مبادلهٔ معناست؟ یک خط آهن می‌کشند از شهری تا شهر دیگر. اگر کشورها سرمایه‌گذاری می‌کنند برای توسعهٔ شبکهٔ ریلی، آیا دغدغه‌ای به جز حرکت قطار بر روی این ریل‌ها دارند؟ اگر جاده مسیری نباشد برای عبور و مرور، اگر ریل زمینه‌ای نباشد برای عبور قطار، چه ضرورتی برای استفاده‌اش داریم؟ عبث می‌شود دیگر. حالا اگر فرض کنیم که زبان به مثابهٔ ریل است، یعنی غرضمان از اینکه به سراغ زبان می‌رویم خودِ زبان نیست. ما حرف می‌زنیم تا معنا جریان پیدا کند. حالا این مقدمه را پیوند بدهیم با موضوع جرعهٔ قبل که گفتیم پول در نقش زبان دارد به کنشگری می‌پردازد. حالا از حاصل جمع این دو مقدمه، پرسش جدیدی پیش می‌آید که پول به عنوان زبان، چه نحوی از معنا را دارد مبادله می‌کند؟ آیا همان معنایی دارد مبادله می‌شود که زبان به مفهوم سنتی و سابقش داشته برای ما جابه‌جا می‌کرده؟
وقتی پول وارد بشود، آیا جنس معنا همینی است که الان شما دارید از شنیدن این اپیزود تجربه می‌کنید یا متفاوت می‌شود؟ دقت کردید به سؤالی که می‌خواهیم بهش بپردازیم؟ حالا با این مقدمه، یک عنصر دیگر هم به مواد اولیه‌مان اضافه بکنیم که بعد برویم به سراغ طبخ جرعه و سوم، آن هم چیست؟ اینکه برای مبادلهٔ معنا و برای اینکه زبان بتواند کارکردی در این ساحت داشته باشد، ما به چه احتیاج داشتیم؟ پشتوانه‌اش این بوده که ما برای هم‌زبانی با یکدیگر، به جز الفاظی که به زبان می‌آوریم، احتیاج به مبانی مشترک ذهنی داریم. شما الان اگر در یک کشور انگلیسی‌زبان بروید بگویید «گربه»، لفظی که به زبان آوردید درست است، اما آیا شما را به مقصود می‌رساند؟ اگر بگویید «cat» چه فرقی کرده با وقتی که می‌گویید «گربه»؟ در اینجاست که شما از واژه‌ای دارید استفاده می‌کنید که ذهن طرف مقابل می‌تواند به او اتکا کند، اعتماد بکند و آشنایی سابق با او دارد. پس زبان، علاوه بر این که زمینهٔ انتقال معناست، عملکردش مشروط به این است که بین طرفین، تصورات مشترکی وجود داشته باشد.
بنابراین، صرف لفاظی، ایجاد صوت با حرکت زبان و آن چیزی که ما تحت عنوان لفظ می‌شناسیم، کفایت نمی‌کند برای اینکه آن غرض ما که انتقال معنا بود صورت بگیرد. این تصویر مشترک از کجا ساخته می‌شد؟ آدم‌ها چطور به این جمع‌بندی می‌رسند که به این شیء بگویند «door» یا بگویند «desk» یا بگویند «میز» یا بگویند «در»؟ از کجا این اتفاق می‌افتاده است؟ شما وقتی که پای صحبت یک متخصص اتیمولوژی (ریشه‌شناسی) یا فیلولوژی (زبان‌شناسی تاریخی) بنشینید، یعنی کسی که زبان را از حیث ریشه بررسی می‌کند یا جریان سیرورت و سپری شدن لفظ در افق فهم انسان را بررسی می‌کند. یعنی چه؟ نگاه می‌کند ببیند این کلمات چگونه بر انسان‌ها پدیدار شده‌اند. چه می‌زیستند که می‌خواستند در قالب کلمهٔ «امید» یا در قالب کلمهٔ «ترس» بگویند. این‌ها حوزه‌های متنوعی است که می‌شود راجع به زبان صحبت کرد. بیش از این‌ها هم هست. شما وقتی پای صحبت این متخصصین می‌نشینید، می‌بینید یک جریان تاریخی را برای شما روایت می‌کنند. یعنی آن تصویر مشترک، حاصل زیست مشترک بوده و اتفاقاً این زیست، زیست کوتاه‌مدتی هم نیست. شما ممکن است اگر که ساکن شهرهای شمالی ایران باشید، برای باران چندین کلمهٔ مختلف به کار ببرید.
ولی در میانه‌های کشور، در جاهای کویری، احتیاجی به این تنوع الفاظ نیست. از این چه برداشت می‌کنید؟ این است که آدم‌ها از دل زیستن‌هایشان، زیست مشترک را ساخته‌اند. شهری که باران زیاد تجربه می‌کند، چون دامنهٔ توجهشان به باران وسیع‌تر بوده، زبان پویاتر و کامل‌تری هم در موردش داشته‌اند. از سوی دیگر، مثلاً شما در کشورهای جنوب خلیج فارس می‌بینید که همچنین تنوع زبانی برای شتر وجود دارد. چرا راجع به شتر انقدر متنوع حرف می‌زنند؟ چون تجربه‌شان در این زمینه بسیار است. خیلی تجربه کرده‌اند. خیلی اثرگذار در زیستنشان بوده است. دقت دارید که چه چیزی را می‌خواهم به شما برسانم؟ می‌خواهم بگویم آن چیزی که زمینه‌ساز زبان می‌شود که آدم‌ها می‌توانند با یک سری الفاظ با یکدیگر صحبت بکنند، انتقال معناست. اما این انتقال معنا با زبان شروع نمی‌شود، با زیستن شروع می‌شود. آدم‌ها چون هم‌زیست با یکدیگر بودند، رسیده‌اند به الفاظ مشترک. این الفاظ می‌تواند هم‌زیستی آن‌ها را به یاد بیاورد.
وقتی که راجع به یک آفت، یک تجربهٔ کشاورزی، یک غذا، یک رخداد طبیعی مشترکِ تجربه‌شده حرف می‌زنند، لفظ سریع می‌تواند این پیوند را برقرار کند. این چیزی است که ما از زبان به معنای سابقش انتظار داریم. حالا در معنای جدید، اگر قرار باشد پول وارد بشود در ساحت زبان، یعنی پول را به عنوان ابزار انتقال معنا استفاده بکنیم، آیا چنین پشتوانه‌ای دارد؟ اگر مردم آفریقا و آسیا و جنوب و شمال و شرق و غرب قرار باشد با زبان دلار با همدیگر صحبت بکنند، آیا این دلار عمق تجربه می‌دهد به این‌ها؟ نشان‌دهندهٔ این است که این آدم‌ها دارند در یک تجربهٔ مشترکی زندگی را مزه می‌کنند یا اینجا پول دارد به نحوی نقش زبان را بازی می‌کند که عمق تجربی سابق را دیگر منتفی کرده؟ اینجا قسمتی است که پیشنهاد می‌کنم کمی تأمل کنید.
شتاب نداشته باشید که برویم در ادامهٔ جرعه. حتی اگر لازم است، مکس بکنید، دوباره دقایق را بشنوید و به این فکر بکنید که آیا پول در قامت زبان، همان تجربه‌ای را دارد مبادله می‌کند که زبان کنونی، زبان گفتاری بین ما، دارد مبادله می‌کند یا عمق تجربهٔ انسان‌ها را کاهش داده؟ این را تأمل بکنید و تصور بکنید، بعد در ادامهٔ جرعه با هم هم‌صحبتیم. این بخش از اپیزود را می‌خواهم با یک خاطره آغاز کنم. چند ماه قبل، یعنی روزهای ابتدایی تابستان، رفتم توی یک مغازهٔ محلی روستایی برای خرید. رفتم گوجه بخرم. فروشندهٔ مغازه‌دار یک پیرمردی بود.
سلام علیک، من هم خیلی بشاش پاسخ داد و گفتم: «من گوجه می‌خواهم حاج آقا». اشاره کرد، یک سبد مشکی‌رنگی بود آنجا، تویش گوجه‌ها خیلی همچین بر و رو نداشت ولی خب به نظر تازه می‌آمد. بعد کیسه‌های مچاله‌شده‌ای هم بود، گفت: «تو این‌ها بریز». همین‌جوری که می‌گشتم، گفت: «آن‌وری‌ها را هم داریم». یک حالا اسمی گفت من یادم نیست، ولی به زبان محلی گفت این گوجه‌های کوچولوتر. ما اینجا بهش می‌گوییم گوجه گیلاسی ولی او یک اسم دیگر گفت. همین‌جوری که من گوجه را برانداز می‌کردم، گفت: «تخم‌مرغ محلی هم داریم ها». بعد حدس زده بود که احتمالاً این ترکیبش برای املت خوب است، پس بقیهٔ ملزوماتش را هم بگوید. بعد هم سؤال کرد، گفت: «مهمان کی هستی؟ کجا ساکنی؟» و همین‌جوری که حالا من بخواهم خریدی بکنم و توی مغازه چشم بگردانم، معاشرتی کردیم، گپ و گفتی داشتیم. بعد هم رسیدم پای دخل، با یک دانه ترازو وزن کرد و گفتش که فلان قدر شد و دو سه تا تحلیل اقتصادی هم ضمیمهٔ این حساب‌کتاب کرد؛ از این حرف‌ها که قبلاً با انقدر چیا می‌خریدیم، حالا چی باید بخریم. شد پول گوجه و… . موقع بیرون آمدن من احساس می‌کردم که حالا من توی این روستا یک آشنا دارم.
یعنی این خرید چند دقیقه‌ای طوری بود که دفعهٔ بعد می‌رفتم، من را می‌شناخت. یعنی اگر می‌خواستم خودم را معرفی کنم و اسم او را بپرسم و بعد دفعهٔ بعد بروم بگویم «حاجی من فلانی‌ام»، کاملاً به فضای آن صحبت می‌خورد. چیزی شبیه تجربهٔ خرید در روزگار بچگی‌ام بود. سی سال پیش شاید مغازه‌دارها همین‌جوری بودند. الان هم خیلی جاها شاید به همین ترتیب باشد. این تجربه را بگذارید به عنوان تجربهٔ اول. حالا می‌خواهم یک خرید دیگری را بگویم که فاصلهٔ چند روز بعد از آن خرید قبلی است. این بار آمدیم شهر. مرکز استان نیست، مرکز کشور نیست، ولی یک شهر بالاخره با جمعیت بیش از روستا. توی خیابان‌های متعددی، فروشگاهی نه در حد بگویم هایپرمارکت‌های بزرگ، ولی فروشگاه‌هایی بود که همهٔ اقلام را می‌توانستیم آنجا بخریم.
از در وارد شدم، یک سبدی برداشتم، خریدهایم را انتخاب کردم و ریختم توی سبد. رسیدم پای صندوق، سلامی و علیکی و بارکد زد و بوق بوق… انقدر شد و زد توی ماشین و کارتم را گرفت و رمز و تمام شد. این تجربه هم یک نوع خرید است. گذشت و حالا بعد از چند روز برگشتم به شهر خودمان، آمدم تهران. این بار هم همان خریدها را داشتم اما دیگر حتی هایپرمارکت هم نرفتم، آنلاین خریدم، آوردند دم در خانه تحویل دادند. چون پولش را هم حساب کرده بودیم، زنگ می‌زدند، یک کد تحویل می‌گوییم و می‌گذارد دم در، ما هم می‌رویم و برمی‌داریم. شما سه سطح از خرید را دارید می‌شنوید. در هر کدامشان انگار که چند دهه با خرید بعدی فاصلهٔ تجربی وجود دارد. یعنی آن خرید به شکل سنتی شاید مال سه دهه پیش بود، هایپرمارکت‌ها مال ده پانزده سال پیش هستند که باب شد، خرید آنلاین مال چهار پنج سال اخیر است. در همهٔ این‌ها، زبان پول دارد توسعه پیدا می‌کند. آن چیزی که من می‌خواهم از طریق پول بیان بکنم مؤثر باشد. من اقلامی را نیاز دارم، می‌خواهم. زبان خواستنم هم پول است. شما الان توی خیلی از کشورهای دیگر بروید اگر خرید بکنید و زبانشان را بلد نباشید، به مشکل جدی برنمی‌خورید. توی هایپرمارکت‌ها که بالاخره یک جوری امور می‌گذرد.
توی مغازهٔ کوچک‌تر هم دیدید روی موبایل یا روی ماشین‌حساب عدد را می‌زند. «یک انقدر می‌شود» و تو پولت را می‌دهی، امورتان می‌گذرد. شما برای خرید کردن، برای اجابت خواستن، با زبان پول می‌توانید راه بیندازید. این زبان نیازی به چه عمقی از تجربه دارد؟ پس زبان پول به عنوان زبان «خواست» دارد کار می‌کند. چه چیزی توی این تجربهٔ خرید برای شما تغییر کرد؟ وقتی من داشتم منزل به منزل، سفر به سفر برایتان یک خرید ثابت را تعریف می‌کردم، چه بود که داشت کم‌رنگ می‌شد؟ از حیث مبادلهٔ کالا و پول که مسیر رو به توسعه است، اما از حیث عمق تجربهٔ مشترک و معاشرت انسانی، در ماجرا تغییر می‌کند. اینجاست که زبان پول، معنا را به حد قیمت کاهش می‌دهد. یعنی ما اگر در یک خرید قدیمی احتیاج داشتیم به انبوهی از معاشرت و تجربهٔ مشترک برای اینکه بتوانیم در کنارش یک کالایی را خریداری بکنیم و خارج بشویم، حالا از همهٔ آن معانی می‌توانیم فقط به قیمت اکتفا کنیم. نیاز ما به تجربهٔ مشترک به اندازهٔ قیمت فروکاسته می‌شود.
پس زبان مراودهٔ اجتماعی ما اگر پول باشد، پول معنا را به اندازهٔ قیمت نیاز دارد. کارکردش هم اجابت خواسته. حالا یک سؤال: آیا همین حد از معنا برای معاشرت اجتماعی کافی است؟ آیا پول، زبان کافی برای تعامل بین ما در جامعه است؟ و مهم‌تر اینکه، آیا انسان یعنی موجودِ خواسته‌مند؟ می‌بینید دارد چه مرحله‌ای طی می‌شود؟ آهسته آهسته ما مسلط به زبانی خواهیم شد که از این زبان، فقط خواستن برمی‌آید. زبانی که ریل‌گذاری‌اش فقط برای واگن‌های قیمت مناسب است. حالا انسانی را فرض بکنید که زبان رایجش پول است، معنای متداولش قیمت است و ابزاری که در اختیار دارد فقط برای ابراز خواستن است. آن هم نه همهٔ خواستنی‌ها، بلکه در دامنهٔ خواستنی‌ها فقط بخش قابل خریدش. مسئله اینجاست که این انسان چقدر از اُنس انسان‌بودگی را می‌تواند به فعلیت برساند؟ چه اندازه می‌تواند زندگی بکند؟ پول امکان دسترسی به چه حجمی از معنا را برای ما فراهم می‌کند؟ اینجا من دارم پول را به عنوان زبان پول استفاده می‌کنم. حالا ما تازه داریم در ساحت اجتماعی صحبت می‌کنیم. وجه جدی‌تر زمانی است که این زبان بخواهد در ساحت درون‌ذهنی هم کار بکند.
یعنی نه فقط تعامل‌های اجتماعی ما بخواهد به زبان پول صورت بگیرد، بلکه ما در خلوت خودمان هم با زبان پول بیندیشیم. این بخشی است که توی جرعه‌های بعدی باید به سراغش بروم. فعلاً در همان ساحت اجتماعی، چیزی که تا به اینجا بهش رسیدیم بر اساس این تجربه و توضیح و مثالی که گفتم، به این قصد است که زبان پول، انتظار ما از معنا را به سطح قیمت فرو می‌کاهد و کارکردش فقط برای ابراز خواستنی‌های قابل خرید است. خب، من تا به اینجا یک جمع‌بندی ارائه بدهم که آهسته آهسته به فرود این جرعه نزدیک شویم. ببینید، ما داریم در حد فاصل دو نگاه حرکت می‌کنیم؛ بین آن نگاهی که سعی دارد پول را بی‌اثر، مشمئزکننده و قابل تحقیر معرفی بکند و آن نگاهی که مطلقِ تمام را به برکت پول می‌داند. میانهٔ این دو نگاه، مسیری برای ما باز می‌شود که در آن قرار نیست نه ستایشگر پول باشیم، نه ملامت‌گر پول، بلکه می‌خواهیم به کارکردهایش فکر بکنیم. از جملهٔ کارکردهایش این بود که به عنوان زبان از پول استفاده می‌کنیم. ثمره و پیامد استفاده از پول به مثابهٔ زبان این می‌شود که به حجم کمی از معنا نیاز داریم، چون معنا تنزل پیدا می‌کند.
در سطح قیمت، و به تناسب این، انتظار ما از زیستن کاهش پیدا می‌کند. زیستن برای ما تبدیل می‌شود به مقولهٔ خریدنی. بله، بسیاری از چیزها قابل خریدن است. اما اگر همهٔ زندگی را بخواهیم به عنوان مقولهٔ قابل مبادله و خرید فکر بکنیم، یک چیزهایی بیرون می‌ماند. کار می‌رسد رفته رفته به جایی که ما نمی‌اندیشیم و سپس در راستای اندیشه‌مان پول را به خدمت بگیریم، بلکه پول دیکته می‌کند که چه چیزی اندیشیدنی است. ما زندگی نمی‌کنیم که بعد پول را به عنوان ابزار در ارتقای کیفیت این زندگی استفاده کنیم، بلکه پول است که می‌گوید «چه چیز، زندگی است». تمایز این دو تا را باید با دقت متوجه بشویم. در سطح زندگی مدرن که شبیه آن خرید سطح سوم بود که همه چیز آنلاین است، من دارم به خواستنم می‌رسم و اصلاً جای خالی معاشرت را احساس نمی‌کنم. چون پول به من نگفته که تو باید معاشرت بکنی. نگفته باید احوال پیرمرد کاسب را بپرسی. پول به من گفته که تو می‌توانی بخری، پس بخر. از این مسیر ارزان‌تر می‌خری و سریع‌تر. معنا را با شاخص قیمت دارد مبادله می‌کند. دقت دارید؟ اصلاً مسئلهٔ معاشرت با پیرمرد را برای من مطرح نمی‌کند.
شنیدن حرف فلان کاسب محلی را برای من مهم جلوه نمی‌دهد. در زبان قیمت، این‌ها بی‌معنی است. من قرار نیست بخرم به‌خاطر اینکه فلانی کاسب محلی خودمان است. من بر اساس زبان قیمت تصمیم می‌گیرم که چه چیزی بخرم، چه چیزی نخرم. وقتی که زبان پول رایج شد و معنا در سطح قیمت فروکاسته شد، آن‌وقت این زنجیره ادامه پیدا می‌کند و بقیهٔ تجربه‌های انسانی ما را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. زبان پول، عشق را تبدیل می‌کند به هدیه. عاشق‌ترین را تبدیل می‌کند به گران‌ترین هدیه. همین زبان، ایمان را بدل می‌کند به صدقه. طرف وقتی می‌خواهد نذر بکند، خودش در میان نیست. پولِ رضایتمندی خدا را می‌دهد. «یا انقدر پول نذرم را می‌دهم». عبادت را می‌خرد. پول می‌دهد روزه و نمازش را برایش به جا بیاورند. سواد تبدیل می‌شود به مدرک. پولش را می‌دهی، دریافت می‌کنی. می‌بینید چه توالی‌ای از جنبش معانی دارد اتفاق می‌افتد؟ یعنی زنجیره‌ای از معانی دیگر دارد از جایش کنده می‌شود. چرا؟ چون ما داریم با زبانی صحبت می‌کنیم که بضاعت-اش این است که همه چیز را به حد قیمت تنزل بدهد. خیلی می‌شود مثال‌های متعددی گفت. حالا الان یکی دیگر هم به ذهنم می‌آید: زیبایی جای خودش را می‌دهد به گرانی.
شما می‌بینید طرف یک لباسی دارد یا یک گجتی، یک وسیله‌ای دارد که نه راحت است، نه متناسب است، نه زیباست، اما با ذوق آن را می‌پوشد و جولان می‌دهد. چرا؟ چون گران است. گران بودن است که «زیبا» را مشخص می‌کند. پول، یک تابلوی ناخوشایندِ بدمنظره را می‌خرد. پول، یک عکس فاقد تمام امتیازهای هنری را می‌خرد. چون این گران است و گران بودن، نیاز او به زیبایی را دارد برآورده می‌کند. از جملهٔ مهم‌ترین چیزهایی که زبان پول و معنای در سطح قیمت نمی‌تواند باهاش مواجه بشود، مسئلهٔ حیرت است. بالاخص کسایی که دیدید خیلی از نظر مکنت مالی متمول هستند، در بلایا و مصائب برای ترجمهٔ وضعیت، زبان ندارند. یعنی سؤالشان این است که: «ما که پولش را داریم، ما چرا باید توی مصیبت باشیم؟ ما چرا باید سوگ ببینیم؟ ما چرا باید گرفتار بلا بشویم؟». به خاطر اینکه زبان پول، قابلیت مواجهه با معنای حیرت‌آمیز را به ما نمی‌دهد. پس غرض از این نیست که بگوییم این زبان، ناکارآمدی است.
فقط می‌خواهیم متوجه باشیم که این زبان به قدر قیمت می‌تواند مبادلهٔ معنا بکند و من و شما در آن تأمل بکنیم که چه سطحی از معانی هست که از قیمت بیرون است و ما نیازمند به آگاهی به زبان‌های دیگر هستیم. و اگر زبان پول قرار باشد فراتر از بضاعتش مورد استفاده قرار بگیرد، در عمل ما را با فقر معانی روبه‌رو می‌کند. همان چیزی که به نظر می‌آید از باب ثروت است، در حیطهٔ معانی منجر به فقر می‌شود. همچنان سرفصل گشوده است و در جرعه‌های بعد با هم بیشتر فکر می‌کنیم.